Wykonanie koncertowe opery Król Łokietek czyli Wiśliczanki jest owocem wieloletniej współpracy Fundacji Akademia Muzyki Dawnej z nieżyjącym już muzykologiem lwowskim Romanem Stelmaszczukiem, który był inicjatorem koncertu Zaginiony świat oper Józefa Elsnera w roku 2016 we Lwowie, gdzie do dziś przechowywany jest drugi autograf partytury opery z roku 1819.

Pierwszy rękopis opery Elsnera z roku 1818 znajduje się w posiadaniu Biblioteki Narodowej w Warszawie. Materiał nutowy z jakiego korzystają dziś wykonawcy pochodzi z Zakładu Muzykologii Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie i powstał dzięki efektom wieloletniej pracy muzykologicznej dr Grzegorza Zieziuli, który przygotował edycję źródłowo-krytyczną partytury na podstawie autografu kompozytora i pierwodruku libretta w ramach serii Monumenta Musicae in Polonia.

Wykonawcy składają w tym miejscu serdeczne podziękowania za udostępnienie materiałów Instytutowi Sztuki PAN na ręce Redaktor Naczelnej Wydawnictwa Pani prof. Barbarze Przybyszewskiej-Jarmińskiej.

Koncert połączony z rejestracją audio dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury w ramach programu Muzyczny Ślad, realizowanego przez Instytut Muzyki i Tańca.

Filharmonia im. Stanisława Moniuszki w Koszalinie, Piątek 29.11.2019, godzina 18:30

Józef Elsner (1769-1854)
Król Łokietek, czyli Wiśliczanki
opera w dwóch aktach, libretto Ludwik Adam Dmuszewski
edycja źródłowo-krytyczna partytury na podstawie autografu kompozytora
i pierwodruku libretta dr Grzegorz Zieziula
w ramach serii Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk
"Monumenta Musicae in Polonia"
pod redakcją prof. dr hab. Barbary Przybyszewskiej-Jarmińskiej
premierowe prawykonanie połączone z nagraniem dzieła
(World Premiere Recording)

Wykonawcy:

Agnieszka Kozłowska – sopran
Aneta Łukaszewicz – mezzosopran
Tomasz Krzysica – tenor
Jarosław Bręk – bas

Szczecin Vocal Project
Orkiestra Fundacji Akademia Muzyki Dawnej
Paweł Osuchowski – dyrygent

Pierwsze współczesne wykonanie Opery Król Łokietek, czyli Wiśliczanki Józefa Elsnera w roku 250 rocznicy urodzin kompozytora staje się dziś okazją dla przypomnienia i ukazania w pełnym świetle dokonań jednego z ojców polskiej sztuki operowej. Dzieło reprezentuje popularny w pierwszej połowie XIX wieku typ opery narodowej, która urastała w czasach utraconej niepodległości Polski do rangi symbolu walki o wolność. Premiera opery miała miejsce 3 kwietnia 1818 roku w Teatrze Narodowym w Warszawie i ze względu na patriotyczny charakter inscenizacji została błyskawicznie zdjęta z afisza przez carską cenzurę. Stąd też Elsner przeniósł inscenizację do teatru we Lwowie (1819), gdzie przedstawienie, bez ingerencji ze strony władz austriackich, cieszyło się ogromnym wzięciem. Kolejne wystawienia opery w Krakowie (1820), Wilnie (1821) oraz Poznaniu (1839) przyczyniły się do sukcesu i popularności muzyki Elsnera, którego dzisiaj historia pamięta gównie jako nauczyciela kompozycji Fryderyka Chopina. O wielkiej popularności muzyki Elsnera świadczy między innymi przejęcie przez polski folklor poszczególnych pieśni i tańców zaczerpniętych z opery Król Łokietek, które wielki badacz polskich tradycji ludowych Oskar Kolberg (brat przyjaciela Fryderyka Chopina z ławy szkolnej) zapisał w swoich zbiorach jako tradycyjne melodie ludowe. Popularność muzyki Elsnera zataczała w Europie coraz szersze kręgi o czym świadczy między innymi uznanie Nicolo Paganiniego, który zawarł w swojej Sonacie Varsavia cykl wariacji skrzypcowych oparty na temacie mazura Parobczaki od Połańca z pierwszego aktu Króla Łokietka.

Libretto dwuaktowej opery, której autorem jest Ludwik Adam Dmuszewski przedstawia historię walki o tron krakowski Króla Polski Władysława Łokietka (tenor). W walce z wojskami czeskimi i odzyskaniu tronu przychodzą z pomocą mieszkańcy Wiślicy, szczególnie pomocne i zaradne okazują się, panny Wiśliczanki – Zosia (sopran) i Salusia (mezzosopran). W warstwie muzycznej dzieło stanowi przykład klasycznej opery komicznej opartej na pieśniach i tańcach polskich, szczególnie z regionu Małopolski. Stąd liczne stylizacje tańców polskich: poloneza, krakowiaka, mazura zarówno w partii wokalnej jak i wstawkach baletowych i instrumentalnych. Akcję dramatyczną uzupełniają dialogi mówione wzorem niemieckich singspieli oraz cytaty polskich pieśni religijnych. Operę otwiera uwertura poprzedzona dramatycznym wstępem zapowiadającym walkę króla Łokietka z wojskami czeskimi, w kolejnych ogniwach instrumentalnych pojawia się szereg tańców polskich. Scena pierwsza przedstawia ceremonię wiejskich zaślubin, podczas której pojawia się Król w przebraniu wędrowca. Finałem pierwszego aktu jest scena pojmania króla przez nieprzyjaciół. II akt zawiera Arię Zosi - dumkę historyczną oraz muzykę do pantomimy przedstawiającej pamiętne zdarzenia z dziejów ojczystych w formie suity tańców polskich, wśród których pojawia się między innymi polonez Kościuszki oraz Mazurek Dąbrowskiego Jeszcze Polska nie zginęła. Finałem opery jest scena uwolnienia Króla z rąk wroga.